Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler

 

Vücudumuzda bir dakika içinde sayamayacağımız birçok olay gerçekleşir. Düşünmek, konuşmak, algılamak, görmek, duymak gibi birçok olay aynı anda gerçekleşir.

Vücudumuzdaki organların ve sistemlerin uyum içerisinde ve sorunsuz bir şekilde çalışmasını sağlayan yapı ve organlara denetleyici ve düzenleyici sistemler denir.

1. Sinir Sistemi

Sinir sistemi merkezi ve çevresel sinir sistemi olmak üzere iki kısımda incelenir.

a) Merkezi Sinir Sistemi

• Vücudumuzdaki tüm sinirlerin bağlı olduğu merkezdir.
• Vücudumuzun içinden ve dışından gelen tüm bilgiler sinirler tarafından toplanılarak merkezi sinir sisteminde değerlendirilir.
• Bu değerlendirmeyi sağlayan merkezi sinir sistemi organları beyin ve omurilik tir.

NOT: Sinir hücrelerine nöron denir.

BEYİN:

Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir.

• Duyu organların kontrol merkezidir.
• Konuşma ve yazma gibi istemli hareketlerin gerçekleşmesini sağlar.
• Acıkma, susama, uyku, uyanıklık gibi durumları kontrol eder.
• Kan basıncını ve vücut sıcaklığımızı ayarlar.

NOT: Beyincik ve omurilik soğanı beynin bölümleri olarak değerlendirilir, aslında birer organdır.

BEYİNCİK: Vücudun denge merkezidir.

• Kol ve bacaklarımızdaki kasların birbiriyle uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlar.

NOT: Kulaktaki yarım daire kanalları vücudumuzun dengesini sağlamada görevlidir.

NOT: Beyinciği zedelenen bir kuş yaşayabilir ancak rastgele hareket eder, yalpalayarak uçar. 

OMURİLİK SOĞANI: Beyin ve diğer vücut organları arasındaki bağlantıyı sağlar. 

• Solunum, dolaşım, boşaltım, sindirim gibi sistemlerin çalışmasını düzenler. 
• Hapşırma, çiğneme, nefes alma, yutkunma, kusma gibi olayları kontrol eder.

NOT: Omurilik soğanına hayat düğümü de denir. Omurilik soğanı zedelenen bir insan hayatta kalamaz.

OMURİLİK: Omurilik soğanından kuyruk sokumuna kadar omur adı verilen kemiklerin içindeki kanalda bulunan sinir kordonudur.

• Beyin ve çevresel sinir sistemi arasında bağlantı görevi görür.
• Vücudun refleks merkezidir.

Refleks: Vücudumuzun bazı uyaranlara karşı gösterdiği ani, hızlı, istemsiz tepkilere refleks denir.

Reflekslerin bazıları doğuştan kazanılır, bazıları ise sonradan öğrenilerek kazanılır.

Doğuştan Kazanılan Refleksler: Kalıtsaldır. Nesilden nesile aktarılır.

• Yanan elin hızla çekilmesi
• Göz bebeklerinin ışık miktarına göre büyüyüp küçülmesi
• Göz kırpma
• Öksürme, hapşırma

Sonradan kazanılan refleksler: Bu refleksler önce öğrenilir, daha sonra deneyimlenir ve refleks haline gelir.

• Araba kullanma
• Bisiklet sürme
• Dans etme
• Örgü örme
• Limon görünce ağzın sulanması 

Çevresel Sinir Sistemi: Merkezi sinir sistemi dışındaki tüm sistemler çevresel sinir sistemini oluşturur.

Çevresel sinir sistemi, beyin ve omuriliği vücudun diğer organlarına bağlayan sistemlerden oluşur. 

Sinirlerin iletimi nasıl gerçekleşir?

Ses, koku, tat gibi dış ortamdan gelen uyarılar duyu organlarımızda bulunan almaçlar (reseptörler) tarafından alınıp uyartı mesajına çevrilir. Uyartı mesajı çevresel sinir sistemi tarafından sinir hücreleri ile merkezi sinir sistemine taşınır. Burada değerlendirilen uyartılar ilgili organlara taşınarak tepki oluşturulur. 

Uyarı → Uyartı mesajı → Merkezi Sinir Sistemi → Tepki

Örnek: Aşağıdaki durum ve davranışlardan ile organ eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Limon görünce ağzın sulanması → Omurilik

B) Düşünme ve hayal kurma           →  Beyin 

C) Nefes alma                                    → Omurilik soğanı 

D) Cambazın ip üstünde yürümesi → Omurilik